Kim jestem? Rozluźnienie poczucia „ja”.

Możemy odkryć, że działanie spoza „ja” jest możliwe, a nawet bardzo efektywne. Jest to odkrycie, że jakkolwiek poczucie „ja” umożliwia nam organizację codziennych zajęć, nie jest jedynym możliwym organizatorem życia. „Ja” może zająć należne mu miejsce.⁽¹⁾ Może nie przesłaniać nam całego świata, dzięki czemu możemy otworzyć nasze głowy i zmysły na to, co rzeczywiście jest. Podobne rozważania, o przekraczaniu własnego „ja” znaleźć można w późniejszych pracach Maslow’a ⁽²⁾. Autor ten do końca swojego życia rozwijał koncepcję piramidy potrzeb, której początkowo najwyższą potrzebą, rozumianą, jako motywator ludzkiego działania, była potrzeba samorealizacji. Z czasem, rozmawiając z osobami, których motywacja była na poziomie samorealizacji, odkrył, że mają one jeszcze „wyższą” potrzebę: samo transcendencji. Maslow badał grupę ludzi najbardziej jego zdaniem dojrzałych i zdrowych psychicznie, pozytywnie samorealizujących się, aby ustalić jakie łączą ich cechy. Opisał tych wspólnych obszarów kilkanaście. Jedną z nich była częsta obecność przeżyć szczytowych (peak experience) u ludzi zdrowych, które są "momentami największego szczęścia i spełnienia". Zdaniem Maslowa każdy dobry rozwój ludzkiej istoty prowadzi do samo transendencji, poszukiwania stanów, w których wyraźne poczucie bycia osobnym „ja” jest przekroczone. Doświadczenia te związane są z uczuciem zachwytu, uniesieniem, olśnieniem, a nawet ekstazą. Doznając tego stanu ma się poczucie "pełni istnienia". „Znajdują się poza czasem i miejscem, odgrywają ważną rolę w życiu wewnętrznym człowieka. Podczas takiego doznania jednostka przeżywa stan całkowitego lecz chwilowego uwolnienia się od lęków, niepokojów, kontroli zachowań i obrony. Osoba doznająca takich przeżyć zapomina o otaczającym świecie i traci poczucie przemijania czasu, ujawnia uczucia zdumienia, zdziwienia i pokory, manifestuje uczucie czci, uniesienia i pobożności.”⁽³⁾ Ujmując sprawę nieco bardziej przyziemnie potrzeba samo transcendencji polega na działaniu dla dobra innych, nie mając przy tym żadnych egoistycznych celów. Takie działanie prowadzi do przeżyć szczytowych.

 

 

O podobnym stanie, przekroczenia wąskiej identyfikacji tylko z własnym „ja”, pisał Mihály Csíkszentmihályi, w książce: „Przepływ” ⁽⁴⁾ Stan przepływu (po angielsku: „flow”) jest stanem podczas, którego traci się poczucie siebie jako czegoś odrębnego od działania. Pełne zaangażowanie w działanie, powoduje, że „ja” jako regulator nie jest już potrzebne. Zatraca się w działaniu. Jest to niezwykle przyjemny i pożądany stan, który jednocześnie powoduje, że pracujemy niezwykle efektywnie.

 

Dodatkowo „(…) z neurologicznego punktu widzenia, codzienne uczucie bycia zjednoczonym ego jest całkowitą iluzją: pozornie spójne i trwałe ego jest w rzeczywistości budowane z wielu podsystemów i pod-podsystemów w trakcie rozwoju, nie posiada stałego centrum, a ogólne poczucie, że istnieje podmiot doświadczenia jest sfabrykowane z niezliczonych i zupełnie niepowiązanych ze sobą chwil subiektywności.⁽⁵⁾”

Powyższe uwagi prowadzą do wniosku, że każdy z nas może mieć dostęp do stanu obserwacji, kiedy „ja” jest wyłączone, kiedy działamy niejako sami z siebie, kiedy po prostu jesteśmy, bez wykorzystywania instytucji pośredniczącej, czyli naszego „ja”. Jak można sądzić tego typu doświadczenia są nie tylko możliwe, ale też bardzo pozytywne. Nie chodzi bowiem w nich o demontaż „ja”, które ma ważną rolę do odegrania w życiu, ale rozluźnienie sztywnej identyfikacji z „ja”. Poczucie „ja” nie jest niczym złym, jeśli „ja” zajmuje swoje należne miejsce, nie jest jedynym centrum naszego doświadczenia. Można działać, czuć, doświadczać w sposób bezpośredni, nie korzystając przy tym z „ja”. Poczucie „ja” jest tylko jednym z nawyków myślowych, czymś w rodzaju wzorca mentalnego ⁽⁶⁾, podobnym do innych wzorców mentalnych w naszym mózgu. Rozluźniając związek z poczuciem „ja”, z jednej strony wzmacniamy naszą pewność siebie, polepszamy poczucie bycia człowiekiem, z drugiej zaś otwieramy się na doznania szczytowe. Ćwiczenie uważności może pomóc rozluźnić nasz związek z „ja”, dzięki czemu poczucie „ja” zajmie należne, niecentralne miejsce i otworzy nas na bezpośrednie doświadczenie. Możemy też podejmować świadomy wysiłek eksploracji doświadczeń „poza ja”.